اگر این مقاله را می‌خوانید، یعنی می‌خواهید بدانید نوع جدید و امروزی کسب‌وکار که بازدهی مالی خوبی دارد و می‌توان با کمترین هزینه و در منزل، آن کسب‌وکار را راه‌اندازی و مدیریت کرد، چیست. این ویژگی‌های بیان‌شده، ما را به اصطلاحی به‌نام «تجارت الکترونیک» یا «تجارت الکترونیکی» می‌رساند که به‌عنوان موضوع این مقاله از آکادمی کاپریلا انتخاب شده‌است.
تجارت الکترونیک چیست؟
تجارت الکترونیک (ECommerce) به هر نوع تراکنش کسب‌وکاری گفته می‌شود که به‌صورت آنلاین انجام می‌شود. مشهورترین نمونه تجارت الکترونیک، خرید آنلاین است. خرید آنلاین به‌معنی خرید و فروش کالا از طریق اینترنت و با استفاده از یک دستگاه (موبایل، تبلت، کامپیوتر و لب‌تاپ) است. بااین‌حال، تجارت الکترونیکی می‌تواند شامل انواع دیگری از فعالیت‌ها از جمله حراج و مزایده‌های آنلاین، درگاه‌های پرداخت، بلیط‌فروشی آنلاین، بانکداری اینترنتی و … باشد.
در ایران، کسبوکارهای اینترنتی هم جزئی از تجارت الکترونیک درنظر گرفته‌می‌شوند در حالی‌که تجارت الکترونیک (ECommerce) به خرید و فروش آنلاین اشاره دارد اما کسب‌وکار آنلاین (Ebusiness) به هر نوع کسب‌وکاری که در بستر اینترنت راه‌اندازی شود، گفته می‌شود.
تجارت الکترونیک باعث توسعه در روند خرده‌فروشی می‌شود و در سال 2020 میلادی، 4/135 تریلیون دلار درآمد را محقق کرد.
تجارت موبایلی (Mobile Commerce) یا mCommerce، مسیری جدید و با رشد سریع در تجارت الکترونیکی است که تحت تأثیر بازار در حال گسترش و نفوذ گوشی‌های هوشمند و راحتی نسل جدید با خرید آنلاین است. در سال 2018، بخش تجارت الکترونیک جهانی نسبت به سال قبل آن، 39/1 درصد افزایش فروش داشته‌است و ایران هم مشابه سایر کشورها، در این زمینه با رشد چشمگیر همراه است.
مدلهای مختلف تجارت الکترونیک چیست؟
تجارت الکترونیک معمولاً بر اساس نوع شرکت‌کنندگان در تراکنش، به B2B ،B2C و C2C و C2B طبقه‌بندی می‌شود. به‌طور کلی این مدلهای تجاری عبارتند از:
تجارت کسب‌وکار به کسب‌وکار (Business to Business: B2B)
تجارت B2B زمانی انجام می‌شود که برخی کسب‌وکارها، محصولات و خدمات خود را به کسبوکارهای دیگر می‌فروشند. به عبارت ساده‌تر، مشتریان نهایی یک کسب‌وکار، کسبوکارهای دیگر هستند. یک مثال از این نوع تجارت، فروشگاه‌های لوازم اداری است که تجهیزات اداری را به کسب‌وکارها می‌فروشند.
تجارت کسب‌وکار به مشتری (Business to Customer: B2C)
تجارت B2C، رایج‌ترین مدل تجاری است که در آن کسب‌وکارها، محصولات و خدمات خود را به‌صورت مستقیم به مشتریان می‌فروشند. یک مثال از مدل تجارت B2C می‌تواند دیجیکالا، اسنپ، نت‌برگ، فرادرس و … باشد که شما هم از آنها خرید داشته‌اید.
تجارت مشتری به مشتری (Customer to Customer: C2C)
C2C یک مدل تجاری نسبتاً جدید است که در آن، مشتریان عادی به‌عنوان فروشنده یک کالا یا خدمت به سایر مشتریان عادی فعالیت می‌کنند. دو مدل از C2C رواج بیشتری دارد:
- مشتریانی که قبلاً محصولی را خریداری کردند به دنبال فروش مجدد این کالا به مصرف‌کننده‌های دیگر هستند. از طریق وبسایت‌هایی مانند دیوار، شیپور و ایسام، این نوع تجارت می‌تواند برای فروش اقلامی که دیگر از آنها استفاده نمی‌کنید آسان و کامل باشد.
- مشتریانی که خدمات ارائه می‌دهند (مثلاً طراحی گرافیکی، ترجمه و …) در سایت‌های مربوط به فریلنسرها (آزادکارها) مانند پونیشا، انجام میدم و … با سایر مشتریان عادی، خرید و فروش خدمات انجام می‌دهند.
تجارت مشتری به کسب‌وکار (Customer to Business: C2B)
نسبت به C2C، مدل کسب و کار C2B جدیدتر است. توسعه ابزارها و روش‌های تراکنش‌های آنلاین سبب شده تا امروز، افراد عادی نیز بتوانند با شرکت‌ها و کسب‌وکارها معاملات تجاری داشته‌باشند. مثلاً برنامه‌نویسانی که برای شرکت‌های مختلف، طراحی سایت انجام می‌دهند و مشتری خدمات آنها یک کسب‌وکار است.
نکته: یک کسب‌وکار می‌تواند بیش از یک مدل داشته‌باشد. مثلاً یک فروشگاه اینترنتی می‌تواند خرید جزئی به مشتری (B2C) و خرید عمده به سازمان‌ها (B2B) را ارائه دهد. یا یک مشتری عادی می‌تواند خدمات ترجمه و تولید محتوای خود را به سایر مشتریان (C2C) و یا شرکت‌ها (C2B) ارائه دهد.
مزایای تجارت الکترونیک چیست؟
رشد چشمگیر تجارت الکترونیک در چند سال گذشته در جهان و ایران بی‌علت نیست. در حقیقت، با تبدیل‌شدن اینترنت به یک نیاز اساسی در زندگی روزمره، کسب‌وکارها در حال استفاده از مزایای بی‌شمار تجارت الکترونیک هستند. مهم‌ترین مزایا عبارتند از:
بازار بدون مرز
فروشگاه فیزیکی، همیشه محدود به ارائه خدمت در منطقه‌ای است که فروشگاه در آنجا قرار گرفته‌است. یک فروشگاه آنلاین یا هر نوع تجارت الکترونیکی دیگر، باعث می‌شود که محصولات و خدمات کسب‌وکار در دسترس همه افراد از هر منطقه و کشوری قرار بگیرد. یکی از بزرگ‌ترین مزایای خرید و فروش آنلاین، فروش به بازار سراسر کشور است. در سال 98، میزان خرید آنلاین در ایران به 4230 هزار میلیارد ریال رسیده‌بود که نسبت به سال‌های قبل آن، افزایش داشته‌است. در سال 2018 در جهان هم 11/9 درصد از فروش جهانی خرده‌فروشی، از طریق خریدهای آنلاین انجام شده که سال‌به‌سال در حال افزایش است.
در دسترس‌بودن شبانه‌روزی
یکی دیگر از مزایای بزرگ راه‌اندازی تجارت آنلاین این است که همیشه باز است. برای صاحب یک کسب‌وکار، فرصت فروش به میزان چشم‌گیری افزایش می‌یابد. برای مشتری، انجام خرید آنلاین، راحت و بلافاصله در دسترس است که در هر زمان و مکانی قابل انجام است. کسب‌وکارهایی که تجارت الکترونیک انجام می‌دهند، ساعت کاری محدود ندارند و می‌توانند خدمات را به صورت 24 ساعته و در 7 روز هفته ارائه دهند.
کاهش هزینه‌ها
هزینه‌ها برای کسب‌وکارهایی که از روش تجارت الکترونیک استفاده می‌کنند، کاهش پیدا می‌کند. از آنجا که نیازی به استخدام کارمندان فروش یا تهیه ویترین و اجاره مغازه و … برای فروشگاه نیست، هزینه‌های عمده تجارت الکترونیک بر حسب نوع کسب‌وکار، صرف انبار محصول، پشتیبانی سایت و … می‌شود. کسانی‌که کسب‌وکار کوچکی دارند، به سرمایه‌گذاری کمتری نیاز دارند (مانند افرادی که در اینستاگرام، محصولات خود را می‌فروشند). به این علت که صاحبان کسب‌وکار آنلاین قادر به صرفه‌جویی در هزینه‌های عملیاتی خود هستند، می‌توانند به ارائه تخفیف بیشتر به مشتریان خود اقدام کنند.
مدیریت موجودی کالا
مشاغل تجارت الکترونیک می‌توانند وظیفه مدیریت موجودی کالا را با استفاده از ابزارهای الکترونیکی برای تسریع در مراحل ثبت سفارش، پرداخت و تحویل به‌صورت خودکار، انجام دهند. این کار باعث صرفه‌جویی بسیار زیادی در هزینه‌های عملیاتی و موجودی کالا در کسب‌وکارها می‌شود.
بازاریابی هدفمند
با دسترسی به اطلاعات مشتری و فرصتی برای اهمیت‌دادن به عادت خرید مشتری و همچنین توسعه روش‌ها، تاکتیک‌ها و ابزارهای بازاریابی و تبلیغات آنلاین، مشاغل تجارت الکترونیک می‌توانند عملکرد پویایی داشته‌باشند و برای کسب تجربه بهتر و یافتن روش‌های جدیدتر بازاریابی تلاش کنند. فقط برای چند لحظه به این نکته توجه داشته‌باشید که در فضای آنلاین این فرصت را دارید که هزاران مشتری را به‌طور خودکار با نام کوچک خطاب کنید و با هر کدام، با جملاتی اختصاصی و مرتبط با همان فرد صحبت داشته‌باشید.
خدمت به بازار جاویژه (niche markets)
اجرای یک کسب‌وکار فیزیکی می‌تواند دشوار باشد. مقیاس‌بخشیدن به موفقیت یک محصول در بازار فیزیکی جاویژه کار سختی است (بازار جاویژه یا نیچ، اصطلاحی در کسب‌وکار است که به یک بازار کوچک و خاص از نظر کمیت و کیفیت مشتریان هدف اشاره دارد). از طرف دیگر، خرده‌فروشان تجارت الکترونیک می‌توانند با استفاده از بازار کشوری، بدون سرمایه‌گذاری بیشتر، یک کسب‌وکار بسیار سودآور ایجاد کنند. با استفاده از قابلیت جستجوی آنلاین در گوگل، مشتریان در سراسر کشور می‌توانند محصولات شما را پیدا و خریداری کنند.
کار از هرجای دیگر
معمولاً اداره کسبوکارهای تجارت الکترونیک به این‌معنی‌است که نیازی نیست از ساعت 8 تا 17 در دفتر بنشینید یا از مشکلات رفت‌وآمد رنج ببرید. لپ‌تاپ و اتصال به اینترنت، تنها چیزی است که برای مدیریت کسب‌وکار خود از هرجای ایران به آن نیاز دارید.
چگونه تجارت الکترونیکی راه‌اندازی کنیم؟
برای ایجاد یک فروشگاه یا کسب‌وکار آنلاین، یک نظم و مراحل منطقی وجود دارد. هرچند، راه‌اندازی یک فروشگاه آنلاین می‌تواند کمتر از یک روز هم طول بکشد اما تحقیق، ساخت، راه‌اندازی و رشد یک کسب‌وکار تجارت الکترونیک سودآور، یک پروسه چند مرحله‌ای و بلندمدت است.
انتخاب و تهیه کالا یا خدمت
اولین قدم برای شروع تجارت الکترونیک این است که تصمیم بگیرید چه محصول یا خدمتی را بفروشید. پیدا کردن یک ایده سودآور می‌تواند کار دشواری باشد، بنابراین آماده انجام بررسی دقیق و تفکر جدی باشید. محصول یا خدمت مناسبی را انتخاب کنید که به شما این امکان را بدهد که در آینده از طریق آن، سود مناسب و روبه‌رشدی کسب کنید و تجارت‌تان را توسعه دهید.
پس از اینکه فهمیدید که قصد دارید چه‌چیزی را بفروشید، باید تصمیم بگیرید که چگونه و از کجا محصولات را تهیه کنید و یا نحوه ارائه خدمات شما چگونه‌خواهدبود. برای تامین کالا، یکی از روش‌های مناسب و بدون هزینه، دراپ‌شیپینگ (Dropshipping) نام دارد. این روش، نوعی از مدیریت زنجیره تامین است که در آن، خرده‌فروش، اجناس را در انبار نگه نمی‌دارد بلکه به‌جای این‌کار، سفارش را از مشتری می‌گیرد و با تولیدکننده و یا عمده‌فروش ارتباط برقرار می‌کند و تولیدکننده جنس را به مصرف‌کننده نهایی ارسال می‌کند (حتی می‌توان بعد از ثبت سفارش، محصول را از تولیدکننده خریداری کرده و صاحب کسب‌وکار برای مشتری ارسال کند. در این حالت، برندسازی بهتری برای کسب‌وکار اتفاق می‌افتد).
پیشبرد تحقیق و برنامه‌ریزی
ایده محصول شما تعیین می‌کند که در مورد کدام‌یک از جنبه‌های بازار باید تحقیق کنید، اما برخی از مهم‌ترین مواردی که باید مورد بررسی قرار گیرد، رقابت در بازار و رقبا، استراتژی قیمت‌گذاری و ارزش پیشنهادی منحصر‌به‌فرد شما خواهد بود. در این مرحله، ایده مناسب، این است که یک طرح تجاری (Business Plan) تهیه کنید که به شما کمک کند استراتژی رشد و پیشرفت خود را مشخص کنید و هرگونه مانعی را شناسایی و برطرف کنید.
شکل‌دهی به برند خود
اکنون که ایده امیدوارکننده محصول و یک نمای کلی از بازار دارید، وقت آن است که در مورد عناصر اصلی فروشگاه خود مانند نام تجاری، نام دامنه سایت و … خود فکر کنید. در نظر گرفتن نام برند از همان ابتدا می‌تواند به تسریع رشد تجارت و افزایش مشتریان بالقوه کمک کند. قبل از اینکه توجه خود را به ساخت فروشگاه آنلاین متمرکز کنید، باید مدتی را به مطالعه اصول سئو یا بهینه‌سازی سایت برای موتورهای جستجو بپردازید تا تجارت شما شروع خوبی داشته‌باشد. اگر هم کسب‌وکار شما در اینستاگرام است، یادگیری اصول بازاریابی در اینستاگرام به موفقیت شما کمک می‌کند.
تصمیم‌گیری در مورد نحوه فروش
شما می‌توانید فروشگاه آنلاین خود را از سه طریق راه‌اندازی کنید:
طراحی سایت اختصاصی
این یعنی‌که خودتان فروشگاه را طراحی کنید یا یک برنامه‌نویس/شرکت طراحی سایت استخدام کنید تا این کار را برای شما انجام دهد. این کار می‌تواند بیشتر طول بکشد و هزینه بیشتری داشته باشد، اما ساخت یک فروشگاه آنلاین 100 درصد سفارشی‌سازی‌شده خواهد بود و به شما قدرت تصمیم‌گیری می‌دهد.
استفاده از پلتفرم فروشگاه‌ساز یا سایت‌ساز
در این روش، میزان سفارشی‌سازی سایت کمتر خواهد بود، چون شما باید مجموعه‌ای از ابزارها و قالب‌های ارائه‌شده توسط پلتفرم سایت‌ساز را انتخاب کنید. این پلتفرم‌ها به شما امکان می‌دهند از بین نمونه سایت‌های مختلفی که دارند، یکی را انتخاب کرده و اطلاعات خود را در آن درج کنید و به عنوان سایت شخصی و با دامنه شخصی از آن استفاده کنید.
استفاده از سیستم‌های مدیریت محتوا
سیستم‌های مدیریت محتوا یا CMS، چیزی بین طراحی سایت اختصاصی و سایت‌سازها هستند. CMSها، زیرساخت‌های طراحی سایت هستند که می‌توان به‌صورت افزونه‌های قابل نصب، سایت خود را با چند کلیک راه‌اندازی کرد. مشهورترین CMS در ایران و جهان، وردپرس نام دارد. برای آشنایی بیشتر با وردپرس، می‌توانید از مجموعه آموزش ویدئویی طراحی سایت با وردپرس استفاده کنید.
بعد از تعیین نوع طراحی سایت، باید به نکات زیر توجه داشته‌باشید:
قبل از راه‌اندازی تجارت الکترونیک
در این مرحله، فروشگاه شما به وبسایت سراسری تبدیل شده‌است. با این‌حال، اطمینان حاصل کنید که برای ارزیابی موفقیت در راه‌اندازی تجارت الکترونیک آمادگی کافی دارید؛ تعریف شاخص‌های کلیدی عملکرد (KPI) به شما کمک می‌کند تا پیشرفت و عملکردتان را ارزیابی کرده و هنگام بروز مشکلات، آنها را رفع کنید.
پس از راه‌اندازی تجارت الکترونیک
به مرحله شروع کار سخت خوش آمدید. در این مرحله، کار اصلی شما شروع می‌شود. پس از راه‌اندازی فروشگاه آنلاین خود، باید به مرحله تبلیغات بروید. بازاریابی برای فروشگاه اینترنتی‌تان اهمیت زیادی دارد. پیشرفت در تجارت الکترونیک نیازمند کسب تجربه و انجام آزمایش و بررسی است.
اگر این مطلب برای شما مفید بوده است، آموزش‌ها و مطالب زیر نیز به شما پیشنهاد می‌شوند:
- مجموعه آموزش بازاریابی
- آموزش آشنایی با بازاریابی دیجیتال (Digital Marketing)
- آموزش بازاریابی صنعتی B2B
- آموزش بوم مدل کسب و کار
- آموزش راه اندازی کسب و کار نوپا (استارت آپ)
- مجموعه آموزش طراحی سایت با وردپرس
- آموزش آشنایی با تجارت الکترونیک
