تصمیم‌گیری (Decision making) از کارهایی است که برای بسیاری از افراد، سخت و دشوار است. تصمیم‌گیری در تمام جنبه‌های زندگی شخصی، اجتماعی و شغلی افراد تأثیر دارد؛ از انجام کارهای روزمره و ساده گرفته تا تغییرات مهم زندگی، به تصمیم‌گیری‌های آسان و سخت نیاز دارد. در شرایط مختلف از جمله بزنگاه‌ها و لحظات پر استرس، افراد عکس‌العمل‌های مختلفی از خود نشان می‌دهند؛ برخی از آنها برای تصمیم‌گیری از نظرات و تجربیات دیگران استفاده می‌کنند. این دسته از افراد اغلب به بهانه نداشتن اطلاعات کافی تصمیم‌گیری را به تعویق می‌اندازند. دسته دوم کسانی هستند که در شرایط سخت و آسان، خودشان به‌طور مستقل تصمیم‌گیری می‌کنند؛ اما سؤال اینجاست که:
- تصمیم‌گیری در معنای علمی و دقیق خود، به چه معناست؟
- چگونه می‌توان یک تصمیم‌گیری درست و به دور از اشتباه در زندگی شخصی و کاری خود انجام داد؟
- برای تصمیم‌گیری‌های آسان و سخت از چه روش‌ها و تکنیک‌هایی می‌توان استفاده کرد؟
- فرایند تصمیم‌گیری شامل چه مراحلی است؟
اگر علاقه دارید پاسخ این سؤالات را بدست بیاورید، با ادامه این مقاله از مجله کاپریلا همراه باشید.
تصمیم‌گیری چیست؟
یکی از ساده‌ترین تعریف‌ها درباره تصمیم‌گیری، انتخاب یک مسیر از بین دو یا چند مسیر یا گزینه پیش رو است. به‌عبارت دیگر می‌توان گفت تصمیم‌گیری انتخاب راه‌رحل درست از بین راه حل‌های موجود برای یک کار خاص است. تصمیم‌گیری شامل فرایندهای شهودی، منطقی یا ترکیبی از هر دو است. در ادامه، هر یک از این فرایندها را بررسی می‌کنیم.
تصمیم‌گیری شهودی (بینشی)
یکی از روش‌های تصمیم‌گیری، تصمیم‌گیری شهودی است. در این نوع تصمیم‌گیری، افراد با استفاده از حس درونی و درک خود از مسائل اقدام به تصمیم‌گیری می‌کنند. بینش یا شهود، همانند یک حس جادویی و الهام‌بخش در بسیاری از تصمیمات مهم فرد می‌تواند راه گشا و مناسب باشد. می‌توان گفت شهود در واقع ترکیبی از تجربه و ارزش‌های شخصی هر فرد است. افراد هر چه تجربه زیادی در زندگی و مسائل مختلف داشته باشند می‌توانند به‌خوبی از آن بینش‌ها برای تصمیم‌گیری‌های مهم زندگی و کار خود استفاده کنند. البته این نکته را به یاد داشته باشید که شهود همیشه برای تصمیم‌گیری‌ها خالی از اشتباه نیست، اما ارزش این را دارد که مورد بررسی قرار گیرد. به‌عنوان مثال در برخی از تصمیم‌گیری‌ها شهود یا حس درونی ممکن است ما را به سمت یک تصمیم‌گیری سوق دهد؛ در اینجاست که باید درستی یا غلط بودن حس خودمان را بررسی کنیم. این کار باعث می‌شود ریشه‌های این حس را در وجود خودمان پیدا کنیم.
تصمیم‌گیری منطقی (استدلالی)
استفاده از استدلال یا عقل و منطق، یکی دیگر از انواع و روش‌های رایج تصمیم‌گیری است. در این روش، افراد با بررسی حقایق موضوع، اقدام به تصمیم‌گیری می‌کنند. استدلال، شرایط و حقایق را به‌خوبی بررسی کرده و بعد تصمیم‌گیری را به‌عنوان نتیجه بررسی حقایق موجود انجام می‌دهند. در این روش تصمیم‌گیری، احساس و جنبه‌های عاطفی در نظر گرفته نمی‌شود؛ مخصوصاً اگر موضوع تصمیم‌گیری مربوط به گذشته بوده و بر روی تصمیم‌گیری ما تأثیر بگذارد. نکته مهم در بررسی روش‌های تصمیم‌گیری این است که معمولاً شهود برای تصمیم‌گیری‌های آسان مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای اتخاذ تصمیمات سخت، پیچیده، دشوار و رسمی بهتر است شهود و استدلال هر دو در کنار هم مورد استفاده قرار گیرند؛ بنابراین در هر موقعیت با توجه به ساده یا دشوار بودن موضوع، باید یکی از روش‌ها یا ترکیبی از هر دو روش را استفاده کنید.
تصمیم‌گیری شهودی و استدلالی (ترکیبی)
همان‌طور که گفته شد در تصمیم‌گیری‌های سخت و دشوار باید از ترکیب شهود و استدلال استفاده کرد. برای یک تصمیم درست ابتدا اطلاعات را جمع‌آوری و بررسی کنید. بعد از بررسی اطلاعات، به احساس خود رجوع کنید تا ببینید غریزه شما در مورد آن اطلاعات چه می‌گوید. اگر احساس خوبی نسبت به تصمیم خود ندارید، حتماً علت را بررسی کنید؛ زیرا اگر احساس و عقل شما در مورد تصمیم هماهنگ نباشند، احتمال اینکه تصمیم را عملی نکنید زیاد خواهد بود.
- دوره ویدئویی آموزش درخت تصمیم در یادگیری ماشین (رایگان): اینجا را کلیک کنید (+).
- دوره ویدئویی آموزش تصمیم گیری در مدیریت رفتار مصرف کننده (رایگان): اینجا را کلیک کنید (+).
مراحل تصمیم‌گیری چیست؟
تصمیم‌گیری مراحلی دارد که هر کدام از آنها از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. انتخاب تصمیم، جمع‌آوری اطلاعات و ارزیابی راه حل‌های مختلف و انتخاب گزینه نهایی، مراحل مختلف یک تصمیم هستند. فرایند درست تصمیم‌گیری به شما کمک می‌کند راه حل‌های مختلف را شناسایی کرده و بعد از ارزیابی هر کدام از آنها، بهترین و مناسب‌ترین را انتخاب کنید. در ادامه این مقاله با مراحل مختلف تصمیم‌گیری آشنا می‌شویم.
گام اول: تصمیم خود را بگیرید.
اولین قدم برای تصمیم‌گیری این است که تصمیم خود را بگیرید؛ به این معنا که تصمیم خود را به‌صورت واضح و شفاف بیان کنید. این گام از مهم‌ترین گام‌های تصمیم‌گیری است و باید توجه کافی به آن داشته باشید.
گام دوم: اطلاعات مرتبط با تصمیم خود را جمع‌آوری کنید.
قبل از اینکه تصمیم خود را نهایی کنید، اطلاعات مرتبط با آن را جمع‌آوری کنید. شناخت اطلاعات مورد نیاز برای تصمیم‌گیری و انتخاب بهترین و مناسب‌ترین منبع، در این مرحله انجام می‌شود. برای دسترسی به اطلاعات مورد نیاز، دو راه دارید؛ یکی استفاده از اطلاعات و تجربیات شخصی و راه دوم، کمک گرفتن از کتاب‌ها، منابع آنلاین و مشورت و راهنمایی دوستان است.
گام سوم: راه حل‌های جایگزین را شناسایی کنید.
هنگامی‌که مشغول جمع‌آوری اطلاعات لازم هستید، ممکن است با راه حل‌های دیگری مواجه شوید. مشورت با دوستان، تجربیات و اطلاعات شخصی نیز ممکن است راه حل‌های جدیدی پیش روی شما قرار دهند. بهتر است تمامی این راه حل‌ها را به‌صورت مرتب فهرست کنید تا در صورت لزوم، از آنها استفاده کنید.
گام چهارم: از احساس خود کمک بگیرید.
برای ارزیابی روش‌های جایگزین از احساس خود کمک بگیرید. تصور کنید اگر هر یک از روش‌های جایگزین را انتخاب کنید چه نتیجه‌ای می‌گیرید. با این روش می‌توانید گزینه‌های مختلف را بررسی کنید و می‌توانید راه حل‌های جایگزین را – که شما را به هدف می‌رسانند – ارزیابی کنید.
گام پنجم: گزینه جایگزین را انتخاب کنید.
بعد از انجام مراحل قبل، می‌توانید گزینه مناسب را انتخاب کنید یا به عبارتی، تصمیم خود را بگیرید. تصمیم شما می‌تواند ترکیبی از گزینه‌های جایگزین یا گزینه‌ای باشد که بر اساس احساس و منطق خود انتخاب کرده‌اید.
گام ششم: تصمیم بگیرید.
در این مرحله که گزینه نهایی خود را مشخص کرده‌اید می‌توانید اقداماتی که در نظر دارید را انجام دهید.
گام هفتم: تصمیم خود و عواقب آن را بررسی کنید.
در مرحله آخر نتایج تصمیم خود را بررسی و ارزیابی کنید. مهم این است که تصمیم شما بتواند نیاز اولیه را برطرف کند. به‌عنوان مثال، ممکن است به این نتیجه برسید که اطلاعات بیشتری جمع‌آوری کرده و گزینه‌های جایگزین بیشتری را بررسی کنید.
موانع تصمیم‌گیری مؤثر کدامند؟
در قسمت قبل با فرآیند و مراحل تصمیم‌گیری مؤثر آشنا شدیم. در کنار این مراحل، مشکلاتی هم هستند که مانع از تصمیم‌گیری درست و مؤثر می‌شوند. در ادامه این مطلب به بررسی این موانع تصمیم‌گیری می‌پردازیم.
نداشتن اطلاعات کافی
اگر برای تصمیم‌گیری اطلاعات کافی نداشته باشید، احتمالاً تصمیم‌گیری شما اشتباه و بی‌پایه و اساس خواهد بود؛ بنابراین برای اینکه بتوانید یک تصمیم‌گیری درست داشته باشید بهتر است اطلاعات درست و کافی را جمع‌آوری کرده و آنها را بر اساس مفید بودن برای تصمیم‌گیری، اولویت‌بندی کنید.
جمع‌آوری اطلاعات متناقض
جمع‌آوری اطلاعاتی که تناقض زیادی با هم دارند، یکی دیگر از مشکلات تصمیم‌گیری مؤثر است. این شرایط باعث می‌شود تجزیه و تحلیل اطلاعات با مشکل مواجه شده و در تصمیم‌گیری سازمانی تأخیر ایجاد شود. این مشکل معمولاً زمانی به وجود می‌آید که افراد زیادی مسئول جمع‌آوری اطلاعات می‌شوند.
تصمیم‌گیرنده‌های زیاد
تصمیم‌گیری توسط چند نفر، کاری سخت و پیچیده است؛ زیرا هر فرد دوست دارد نظر و عقاید خود را به دیگری تحمیل کند. افراد مختلف برای نظرات و عقاید خود ارزش قائلند و دوست دارند دیگران را در این زمینه متقاعد کنند؛ بنابراین فرآیند تصمیم‌گیری کاری دشوار خواهد شد.
در نظر گرفتن منافع شخصی
یکی دیگر از مشکلات در راه تصمیم‌گیری مؤثر، دخالت دادن منافع شخصی در تصمیم‌گیری است. شناسایی و تأثیر دادن منافع شخصی نیاز به شفاف‌سازی این منافع دارد. در صورتی که تمام ابعاد منطقی و شهودی منافع شخصی مشخص شود می‌توان آنها را در تصمیم‌گیری مدنظر قرار داد.
دل‌بستگی‌های عاطفی
اکثر انسان‌ها دل‌بستگی‌های عاطفی زیای در زندگی دارند. تصمیم‌گیری نیز ممکن است تمام این دل‌بستگی‌های فرد را دستخوش تغییر کند؛ بنابراین این عامل نیز می‌تواند مانعی برای تصمیم‌گیری‌های مؤثر باشد.
بدون وابستگی عاطفی
گاهی اوقات اولویت‌بندی نکردن احساسات و منافع نیز مانع از تصمیم‌گیری مؤثر می‌شود. در این شرایط، یک تصمیم‌گیری با ساختار مشخص می‌تواند مزایا و معایب هر کاری را مشخص کند. با به‌کارگیری تصمیم‌گیری ساختاریافته می‌توان بسیاری از این مسائل را برطرف کرد. تصمیم‌گیری ساختاریافته کمک می‌کند:
- مراحل تصمیمات پیچیده را ساده‌تر کنید.
- مشخص کنید که هر تصمیمی چگونه گرفته می‌شود.
- در مواقع ضروری بتوانید به‌راحتی تصمیم‌گیری کنید.
در دنیای امروز تکنیک‌های مختلف تصمیم‌گیری با قانون‌های ساده یا روش‌های پیچیده به شما کمک می‌کنند تا به‌راحتی برای مسائل زندگی و شغلی خود تصمیم بگیرید. به‌کارگیری هر یک از روش‌ها به ماهیت و پیچیدگی تصمیم شما بستگی دارد.
ویژگی کلیدی تصمیم‌گیری چیست؟
تصمیم‌گیری مؤثر دارای ویژگی‌های مهم و کلیدی است که باید به آنها توجه ویژه‌ای داشت. این ویژگی‌ها شامل موارد زیر است.
تصمیم‌گیری یک فرایند است.
تصمیم‌گیری در واقع یک فرایند برای دستیابی به راه حل یک مشکل است. در طول فرایند تصمیم‌گیری، تمام ابعاد مشکلات به‌خوبی تجزیه و تحلیل شده و راه حل اصلی و جایگزین شناسایی می‌شود. در نهایت، با انتخاب بهترین راه حل، تصمیم گرفته و اجرا می‌شود.
تصمیم‌گیری، فرایندی ذهنی و فکری است.
تصمیم‌گیری یک فرآیند ذهنی و فکری است زیرا تمام تصمیمات بر اساس تفکرات منطقی و ذهنی گرفته می‌شوند. برای داشتن یک تصمیم درست باید از هوش، دانش، تجربه، تحصیلات و توانایی‌های ذهنی کمک گرفت. همان‌طور که گفته شد منطق و احساس در کنار هم می‌توانند در تصمیم‌گیری مؤثر باشند.
تصمیم نشانه یک تعهد است.
تصمیم‌گیرنده نهایی باید تمامی عواقب تصمیم خود را بپذیرد یا به عبارتی به آن متعهد باشد. نتیجه تصمیم‌گیری هر چه باشد، باید پذیرفته و تحمل شود.
بهترین جایگزین را انتخاب کنید.
راه حل‌های جایگزین می‌توانند تصمیمات ما را تغییر دهند. بهتر است همیشه بهترین جایگزین را برای تصمیم خود انتخاب کنید؛ زیرا بهترین جایگزین می‌تواند مشکل را به‌خوبی حل کند.
تصمیم‌گیری می‌تواند مثبت یا منفی باشد.
تصمیم‌گیری می‌تواند مثبت یا منفی باشد. به عبارتی تصمیم می‌تواند مشخص کند که یک اقدام انجام شود یا خیر. به‌عنوان مثال، تصمیم‌گیری برای انجام کار درست می‌تواند منجر به تصمیم برای انجام آن شود و تصمیم‌گیری درباره یک کار اشتباه می‌تواند منجر به عدم اجرای یک کار منفی و بد شود.
تصمیم‌گیری بخشی از برنامه‌ریزی است.
تصمیم‌گیری در واقع آخرین مرحله از برنامه‌ریزی برای انجام کار است؛ زیرا نتیجه نهایی کار را تصمیم‌گیری مشخص می‌کند. بعد از بحث و تبادل نظر درباره راه حل‌ها و گزینه‌ها، می‌توان کار را انجام داده و به نتیجه نهایی برسیم. به همین دلیل است که تصمیم‌گیری را آخرین مرحله برنامه‌ریزی می‌دانند؛ زیرا تصمیم‌گیری نتیجه بررسی و تحلیل تمامی اطلاعات، بحث و تبادل نظر و تحلیل گزینه‌ها است.
تصمیم‌گیری مترادف با مدیریت است.
تصمیم‌گیری فرایندی است که در تمامی سازمان‌های تجاری و غیر تجاری کاربرد دارد. در تمامی سطوح و فعالیت‌های مدیریتی، تصمیم‌گیری نقشی کلیدی دارد و در تمامی کشورهای جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ به همین دلیل است که کارشناسان، تصمیم‌گیری و مدیریت را مترادف هم می‌دانند.
تصمیم‌گیری یک فرایند مستمر و پویا است.
تصمیم‌گیری یک فرایند مستمر در هر سازمان است؛ زیرا تصمیمات باید به‌صورت مستمر و همیشگی در انواع سازمان‌ها برای انجام وظایف مختلف گرفته شوند. همچنین تصمیم‌گیری، پویا است. به این معنا که در تصمیم‌گیری، موقعیت، اطلاعات و شرایط تصمیم‌گیری تغییر می‌کند.
میزان عملکرد سنجیده می‌شود.
تصمیم‌گیری، معیاری است که موفقیت و شکست و اجرا یا عدم اجرای برنامه‌های اتخاذ شده توسط مدیران به آن بستگی دارد؛ بنابراین ارزیابی عملکرد مدیران در سازمان با سنجش تصمیمات آنها انجام می‌شود.
تصمیم، فرایندی انسانی و اجتماعی است.
تصمیم‌گیری فرایندی انسانی و اجتماعی است. تمام عوامل انسانی در انتخاب نهایی و هر راه حل جایگزین باید مد نظر قرار گیرند.
تصمیم‌گیری، هنر و علم است.
تصمیم‌گیری در واقع یک هنر است. به‌عبارتی دیگر، هنر بکارگیری هم‌زمان دانش، تجربه، احساس، منطق، تخیل و آینده‌نگری است. همچنین تصمیم‌گیری یک علم است، زیرا برای انجام یک تصمیم‌گیری مؤثر باید از روش‌ها و تکنیک‌های خاصی استفاده کرد.
سایر ویژگی‌های تصمیمات موثر
- هر فرآیند تصمیم‌گیری منجر به یک تصمیم جدید می‌شود.
- تصمیم‌گیری یکی از اجزای برنامه‌ریزی است.
- پیش‌بینی، یکی از اجزای تصمیم‌گیری است.
- تصمیم با تصمیم‌گیری متفاوت است.
- دوره ویدئویی آموزش تصمیم گیری چند هدفه: اینجا را کلیک کنید (+).
- دوره ویدئویی آموزش تصمیم گیری چند شاخصه Multiple Attribute Decision Making: اینجا را کلیک کنید (+).
انواع تصمیم‌گیری
تصمیم‌گیری بر اساس نوع دیدگاه، انواع مختلفی دارد که در ادامه برای هر کدام از آنها تعریفی ارائه می‌شود.
تصمیم‌گیری روزمره و اساسی
تصمیم‌گیری روزمره همان‌طور که از نامش پیداست، تصمیم‌گیری در رابطه با امور و فعالیت‌های روزانه است. این نوع تصمیم، نیاز به مشاوره و تفکر کمتری داشته و ماهیت تکراری دارد. تصمیم‌گیری اساسی در مقابل تصمیم‌گیری روتین و روزمره قرار می‌گیرد. این نوع تصمیم‌گیری، برای سازمان‌ها ضروری و مهم است. تصمیم‌گیری اساسی نیاز به مطالعه، تحلیل، قدرت و تفکر انتقادی کامل دارد.
تصمیم‌گیری شخصی و سازمانی
نوع دیگر دسته‌بندی تصمیم‌گیری بر مبنای تصمیم‌گیری شخصی و سازمانی است. تصمیم شخصی تصمیمی است که فرد به‌عنوان عضوی از سازمان در رابطه با مسائل خود می‌گیرد. به‌عنوان‌مثال درخواست مرخصی، نوع پوشش، استعفا، قبول یا رد کردن ترفیع از جمله این تصمیمات شخصی هستند. تصمیمات سازمانی یا نهادی، تصمیماتی هستند که توسط مدیران ارشد و مقامات مسئول سازمان‌ها گرفته می‌شوند. این نوع تصمیم‌گیری بر رفتار سازمانی تأثیر می‌گذارد.
تصمیم‌گیری فردی و گروهی
تصمیم‌گیری فردی زمانی کاربرد دارد که سازمان و کسب و کار، کوچک است و تصمیمی که قرار است گرفته شود به دانش و تخصص فنی زیادی نیاز ندارد. در این موارد، تصمیم‌گیری توسط مدیران انجام می‌شود. در مقابل تصمیم‌گیری فردی، تصمیم‌گیری گروهی قرار دارد؛ در این نوع تصمیم‌گیری، تصمیمات سازمان به‌صورت گروهی اتخاذ می‌شوند.
سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری عملیاتی
سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری عالی، به تصمیمات اساسی و بزرگ سازمان‌ها گفته می‌شود که توسط مدیران عالی و هیئت‌مدیره گرفته می‌شوند. به این تصمیم‌گیری، مدیریتی یا تصمیمات اساسی نیز گفته می‌شود که پیشتر به آن اشاره کردیم. تصمیم‌گیری عملیاتی که به آن تصمیم‌گیری اجرایی یا جاری نیز گفته می‌شود تصمیمات مربوط به امور عمومی یک سازمان است.
تصمیم‌گیری برنامه‌ریزی شده و تصمیم‌گیری بدون برنامه‌ریزی
تصمیم‌گیری‌های برنامه‌ریزی‌شده برای امور روتین و تکراری سازمان‌ها انجام می‌شود. در صورت بروز مشکل در اجرای مسائل روزمره، این تصمیم‌گیری‌ها توسط مدیران سازمان گرفته می‌شوند. تصمیم‌گیری‌های بدون برنامه‌ریزی، تکراری نبوده و جدید و منحصر به فرد هستند. این تصمیمات، تأثیر بلندمدتی بر روی سازمان دارند. تصمیم‌گیری بدون برنامه‌ریزی، بر پایه روش‌های سنتی تصمیم‌گیری انجام شده و معمولاً از پیش تعیین‌شده نیستند.
تصمیم‌گیری تاکتیکی و استراتژیک
تصمیم‌گیری‌های تاکتیکی برای فعالیت‌های روزمره و عادی هستند و اهمیت کمتری دارند. این نوع تصمیمات، گزینه‌های محدود و کمی داشته و نیازی به تحلیل و بررسی زیاد ندارند. تصمیم‌گیری‌های استراتژیک بسیار دشوار هستند. این نوع از تصمیمات می‌توانند روی آینده کسب و کار تأثیر گذاشته و به کل سازمان مربوط شوند. تصمیم‌گیری‌های استراتژیک، در زمان حاضر اتخاذ می‌شوند اما تأثیرات آنها در درازمدت خود را نشان می‌دهند.
تصمیم‌گیری سازمانی، اداری و بین بخشی
تصمیم‌گیری سازمانی یکی از تصمیمات اساسی سازمان است که توسط مدیران ارشد گرفته می‌شود و کل شرکت یا سازمان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. به این نوع تصمیم‌گیری، تصمیمات سازمانی نیز گفته می‌شود. تصمیم‌گیری دپارتمانی نیز در مورد اموری است که فعالیت‌های تمام بخش‌های سازمان یا شرکت را پوشش می‌دهد. این نوع تصمیمات نیز توسط مدیران بخش و روسای رده بالا اتخاذ می‌شوند.
انواع سبک تصمیم‌گیری چیست؟
شما چه در نقش رهبری یک تیم، مدیر یک شرکت و یا در حال ارزیابی وظایف خود باشید، مهم است که یک سبک تصمیم‌گیری مشخص را برای خود انتخاب کنید. شناخت دقیق از سبک تصمیم‌گیری باعث می‌شود بهترین تصمیم‌گیری را داشته و محیط کاری خود را نیز شاداب و پویا نگه دارید. تصمیم‌گیری خوب و دقیق باعث می‌شود به‌عنوان یک مدیر در کار خود موفق باشید. آشنایی با چهار سبک تصمیم‌گیری باعث می‌شود علاوه بر تسلط بر فرایندهای تصمیم‌گیری، عملکرد همکاران خود را نیز به‌خوبی مدیریت کنید. وقتی شناخت کافی از سبک تصمیم‌گیری خود داشته باشید با قاطعیت بیشتری می‌توانید در مواقع مختلف شرایط را مدیریت کنید و به بهترین راه حل برسید.
سبک‌های تصمیم‌گیری بر مبنای وظیفه یا تمرکز اجتماعی و تحمل ابهام زیاد و کم، تقسیم‌بندی می‌شوند. در سبک تصمیم‌گیری با ابهام زیاد، با وجود متغیرهای ناشناخته و مبهم، تصمیم‌گیری انجام می‌شود اما در سبک تصمیم‌گیری با ابهام کم، تنها زمانی تصمیم‌گیری انجام می‌شود که تمام شرایط و متغیرها شفاف باشند. دو سبک دیگر از تصمیم‌گیری بر مبنای تمرکز اجتماعی و وظیفه‌محور هستند. در سبک تصمیم‌گیری اجتماعی، نقش رفتارهای اجتماعی در تصمیم‌گیری مد نظر قرار می‌گیرد؛ رفتارهایی که در نتیجه‌گیری نیز مؤثر هستند. سبک تصمیم‌گیری وظیفه‌محور تنها بر راه‌هایی تمرکز دارد که بهترین راه رسیدن به هدف را نشان می‌دهند. اما نوع دیگری هم برای انواع سبک تصمیم‌گیری وجود دارد که در ادامه، به توضیح کامل این چهار سبک خواهیم پرداخت.
سبک تصمیم‌گیری دستوری
این سبک تصمیم‌گیری بر اساس یک دستور قاطع از سوی مقامات ارشد اتخاذ می‌شود. در اینجا یک تصمیم‌گیرنده اصلی وجود دارد که ایده‌ها و نظرات دیگران را مورد توجه قرار نداده و تنها بر تجربه و دانش خود اتکا دارد. تصمیم‌گیرنده دستوری معمولاً از قدرت و نفوذ کلامی بالایی برخوردار است و بر اساس منطق خود تصمیم‌گیری می‌کند. هنگامی‌که یک تیم به تصمیم‌گیری سریع و فوری نیاز دارد، یک تصمیم‌گیری دستوری می‌تواند راه‌گشا باشد. معمولاً این سبک از تصمیم‌گیری برای تصمیم‌گیری کوتاه‌مدت کاربرد دارد.
به‌عنوان‌مثال فرض کنید سهامداران عمده یک شرکت به اختصاص طرح پس‌انداز بازنشستگی برای کلیه کارمندان فعلی و جدید یک شرکت بعد از طی دوره ۹۰ روزه آموزشی، رأی بدهند. اکنون مدیرعامل باید در مورد نحوه پرداخت کارکنان به صندوق بازنشستگی تصمیم‌گیری کند و به این سؤال پاسخ دهد که آیا این تصمیم، منجر به جذب نیروهای نخبه برای سازمان می‌شود یا خیر؟ در اینجا مدیرعامل نگاهی به بودجه‌های تخصیص‌یافته شرکت انداخته و تصمیم می‌گیرد که بخشی از بودجه پروژه‌های دیگر را به این طرح اختصاص دهد. او تصمیم می‌گیرد به کارکنانی که در تأمین بودجه صندوق مشارکت دارند، تا ۴ درصد از سهم آنها را بپردازد.
سبک تصمیم‌گیری تحلیلی
در این نوع سبک تصمیم‌گیری، تمامی اطلاعات به‌دقت تحلیل و بررسی می‌شوند تا بهترین راه حل پیدا شود. تصمیم‌گیرنده‌های تحلیلی، بسیار دقیق و منظم عمل می‌کنند. در این سبک، زمان زیادی برای جمع‌آوری اطلاعات و نتیجه‌گیری اختصاص داده می‌شود. قبل از تصمیم‌گیری نهایی، تمام جزئیات مورد بررسی قرار می‌گیرند تا بهترین راه حل شناسایی و انتخاب شود. به‌عنوان مثال، تیم بازاریابی یک شرکت پخش تجهیزات ورزشی قصد دارد به کمک تیم تبلیغاتی خود مشتریان بیشتری برای خود جذب کند. برای این کار از مدیران هر یک از بخش‌ها می‌خواهد تا گزارش دقیقی از مخاطبان هدف از جمله تعداد مشتریان بالقوه و بالفعل خود ارائه دهند. همه گزارش‌ها به‌دقت مطالعه شده و سپس جلسه ملاقاتی با مدیران فروش برگزار می‌شود. بعد از جلسه، مدیر بازاریابی تصمیم می‌گیرد در ۳۰ روز آینده در کدام یک از رسانه‌های اجتماعی، فضای تبلیغاتی بیشتری خریداری شود.
سبک تصمیم‌گیری مفهومی
سبک تصمیم‌گیری مفهومی معمولاً برای افرادی که اهل ریسک کردن هستند و گزینه‌ها و احتمالات را بررسی و ارزیابی می‌کنند، مناسب است. این تصمیم‌گیرنده‌ها معمولاً اجتماعی و برون‌گرا بوده و زمان زیادی را به بررسی ایده‌ها و راه حل‌های خلاقانه اختصاص می‌دهند. در این سبک، تصمیم‌گیرنده به دنبال دیدن نتیجه تصمیم خود بوده و فرصت‌های آینده و نتایج مختلف را مد نظر قرار می‌دهد. سبک مفهومی برای تصمیمات بلندمدت مؤثر است. به‌عنوان مثال، سینا صاحب یک استارتاپ فروشگاه آنلاین است که در سال اول، عملکرد خوبی داشته است. او به این فکر می‌کند که چگونه در ۵ سال آینده، محصولات و دسته‌بندی‌های بیشتری را در وبسایت خود داشته باشد. مدتی بعد سینا تصمیم می‌گیرد که در پاساژی در شهر خود، یک مغازه اجاره کرده و شعبه فیزیکی خود را با هدف افزایش فروش و برندسازی داشته باشد. اگرچه این کار ریسک‌هایی برای او دارد اما او به آینده استارتاپ خود خوش‌بین است و امیدوار است به‌زودی بتواند هم وبسایت خود و هم شعبه‌های فیزیکی خود را توسعه دهد.
سبک تصمیم‌گیری رفتاری
در این سبک بیش از هر چیز، روابط و احساسات دیگران مد نظر قرار می‌گیرد. این عوامل به‌عنوان بخشی از فرایند تصمیم‌گیری بوده و ارزیابی می‌شوند. در این سبک، اطلاعات به‌صورت شفاف و بدون ابهام هستند. در تصمیم‌گیری رفتاری، اطلاعات دیگران و کار تیمی اهمیت زیادی دارند. تصمیمات در این سبک به شکلی گرفته می‌شود که تأثیر مثبتی بر روی روابط داشته باشند. به‌عنوان‌مثال سارا به‌عنوان مدیر منابع انسانی، باید از کارمندان برای تعیین هفته تعطیلات آخر سال و پاداش نظرسنجی کند. سارا از طریق ایمیل، سه گزینه را برای همکاران شرکت ارسال می‌کند. او همچنین در ساعت ناهار و از طریق سرویس چت آنلاین سازمان، از دیگر کارمندان نظرسنجی می‌کند. او سعی می‌کند در نهایت، تصمیمی بگیرید که همه کارمندان در مورد نتیجه نظرسنجی راضی بوده و احساس خوبی داشته باشند. در پایان روز، به مدیر مافوق خود اطلاع می‌دهد که کدام هفته برای تعطیلات پایان سال مناسب است و عیدی پرسنل، چه باشد.
- دوره ویدئویی آموزش روش تصمیم گیری دیمتل + پیاده سازی DEMATEL در اکسل: اینجا را کلیک کنید (+).
- دوره ویدئویی آموزش مهارت حل مساله و تصمیم گیری: اینجا را کلیک کنید (+).
18 تکنیک مدرن برای تصمیم‌گیری در مدیریت و کسب و کار
تصمیم‌گیری از اموری است که در تمامی مراحل کسب و کار امری ضروری و حتمی است. از شروع کسب و کار تا مراحل دیگر، تصمیم‌گیری از ارکان مهم مدیریتی است. به دلیل پیچیدگی‌های مدیریتی و شرایط متغیر، تصمیم‌گیری یا اتخاذ راه حل مناسب همیشه با دشواری‌هایی همراه بوده است. در عصر جدید تکنیک‌های پیشرفته و مدرن به کمک تصمیم‌گیرنده‌ها آمده‌اند تا بتوانند آنها را در این کار سخت یاری کنند. در ادامه با برخی از تکنیک‌های مدرن تصمیم‌گیری در مدیریت آشنا شده و هر کدام را به‌صورت خلاصه شرح می‌دهیم.
- عادت و تجربه: برخی از افراد با توانایی‌های خاص به دنیا می‌آیند. هنگامی‌که یک فرد کاری را به صورت مکرر انجام می‌دهد، انجام آن کار به‌تنهایی تبدیل به یک عادت می‌شود. این ویژگی شامل حال مدیران سازمان‌ها و شرکت‌ها نیز می‌شود. در واقع تصمیم‌گیری تبدیل به عادت مدیران می‌شود و بنابراین اگر از آنها بپرسید می‌گویند تصمیم‌گیری عادت درونی آنهاست و حتی نمی‌توانند به‌روشنی توضیح دهند که چگونه این کار را انجام می‌دهند.
هر فردی می‌تواند با تکرار و تجربه، تصمیم‌گیری در مورد کارهای تکراری و حتی جدید را تبدیل به یک عادت کند. این افراد معمولاً از استدلال و منطق برای تصمیم‌گیری خود استفاده نمی‌کنند. اگرچه عادت و تجربه می‌توانند به مدیران در تصمیم‌گیری کمک کنند، اما یک مدیر باید بعد از تحلیل و بررسی مشکل، تصمیم نهایی خود را اتخاذ کند. - قضاوت و شهود: این دو، عاملی هستند که بر اساس تجربه، طبیعت و عوامل فیزیولوژیکی به مدیران در تصمیم‌گیری کمک می‌کنند؛ بنابراین یک مدیر علاوه بر به‌کارگیری عوامل اساسی، قلب و ذهن خود را نیز در تصمیم‌گیری دخیل می‌کند. این روش معمولاً برای مسائل پیش‌بینی نشده مورد استفاده قرار می‌گیرد زیرا این شرایط معمولاً ویژگی‌های خاصی دارند. این روش یا تکنیک گرچه ساده و مقرون به صرفه است اما ریسک‌هایی نیز دارد.
- تکنیک بکارگیری عقاید: در این روش، نظرات و عقاید دیگران برای تصمیم‌گیری مد نظر قرار داده می‌شوند؛ بنابراین مشکلات و مسائل در گروه مطرح می‌شوند تا همه اعضاء، نظرات و راه حل‌های خود را ارائه کنند، بعد به‌صورت دسته‌جمعی تصمیم گرفته می‌شود.
- آزمایش یا تست: این روش یکی از روش‌های علمی برای تصمیم‌گیری است. امروزه بازار بسیار رقابتی است و شرکت‌های بزرگ قبل از تولید محصول جدید در ابعاد انبوه باید در این زمینه تصمیم‌گیری کنند. این آزمایش در زمینه بازاریابی و فروش انجام می‌شود، در غیر این صورت ممکن است شرکت زیان ببیند. آزمایش بازار، نظرسنجی از مشتریان و بازخورد در شبکه‌های اجتماعی از جمله روش‌های مورد استفاده در این تکنیک است. این روش برای انتخاب بهترین روش‌ها، روش‌های جایگزین، خطرات ناشی از تصمیم‌گیری نادرست و سنجش درستی تصمیم‌گیری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- اصول مدیریت: اصول مدیریت نیز روش‌ها و تکنیک‌هایی را به تصمیم‌گیرندگان برای اتخاذ تصمیم درست ارائه می‌دهد. همچنین اصول مدیریت، عملکرد و فعالیت‌های مدیریتی را هدایت کرده و به آن جهت می‌دهد. در واقع می‌توان گفت این اصول همانند قوانین تصمیم‌گیری هستند و نه روش و تکنیک آن. اصول مدیریت برای تصمیم‌گیرندگان اهمیت کمتری دارد و تنها می‌تواند محیطی را فراهم کند که زمینه‌ساز تصمیمات بهتر شود؛ بنابراین می‌توان گفت اصول مدیریت برای تصمیم‌گیری، مفید و کارساز است.
- ساختار سازمانی: یکی دیگر از تکنیک‌های مدرن تصمیم‌گیری، توجه به ساختار سازمانی است؛ روشی که بسیاری از مدیران سازمان‌ها برای تصمیم‌گیری در امور برنامه‌ریزی شده از آن استفاده می‌کنند. در اینجا سلسله مراتب سازمانی اختیاراتی را برای تصمیم‌گیری مدیران تعیین می‌کند. علاوه‌بر آن، مدیران از طریق سلسله مراتب سازمانی، اطلاعات لازم برای تصمیم‌گیری را بدست می‌آورند. همه چیز در این روش مشخص شده است، سطح انتظارات از مدیر برای تصمیم‌گیری و تعیین اینکه چه کسی مسئول جمع‌آوری اطلاعات است. روش‌های عملیاتی استاندارد: این روش یا تکنیک در مقایسه با روش‌های تجربه‌نگر یا طبیعت‌گرا رسمی‌تر بوده و به‌نوعی قابل‌بازنگری و بررسی هستند. در نتیجه می‌توان گفت این روش، با تغییرات سازگاری بهتری داشته و بهتر است. این روش یا تکنیک توسط تصمیم‌گیرندگان غیر اصولی بکار گرفته می‌شود.
- تکنیک ساخت مدل: این روش برای تصمیم‌گیری در مورد احتمالات بکار گرفته می‌شود. در این روش یک مدل از محصول آینده شرکت ساخته می‌شود. بعد از آن، محصول از نظر تکنیکی و فنی و توانایی سازمان برای ساخت آن بررسی می‌شود. دانش و مواد اولیه موجود در سازمان و تأثیر بازاریابی محصول بر پیشرفت سازمان در این مدل بررسی می‌شوند. همه نتایج گفته شده با ساخت ماکت‌های کوچکی از محصول بدست می‌آیند. چنانچه نتایج بررسی‌ها خوب و رضایت‌بخش باشد، محصول در ابعاد بزرگ ساخته می‌شود. امروزه این روش برای بررسی پروژه‌های ساخت و ساز، اتومبیل، هواپیما، راه‌سازی، حمل و نقل و … مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- تکنیک‌های رفتاری: تکنیک‌های رفتاری یکی از روش‌های مدرن و تأثیرگذار بر مدیریت است که می‌تواند به‌صورت مستقیم بر روی تصمیم‌گیری تأثیرگذار باشد. روش‌های رفتاری همچنین برای ارزیابی کارکنان از نظر فیزیولوژیکی و عملی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این تکنیکها یا روش‌های رفتاری تصمیم‌گیری، نقش مهمی در هدایت سیاست‌های تصمیم‌گیری آینده سازمان دارند.
- تکنیک‌های اقتصادی و مالی: تکنیک یا تفکرات اقتصادی نقش مهم و تعیین‌کننده‌ای در تصمیم‌گیری دارند. این تکنیک برای تجزیه و تحلیل اطلاعات و تعیین راه حل‌های جایگزین به کمک تصمیم‌گیرنده می‌آید. در مسائلی مانند بازگشت سرمایه، نرخ بازده، فرایندهای فنی و مالی و … این تکنیک به کار گرفته می‌شود.
- تکنیک‌های آماری: یکی از تکنیک‌های کمی تصمیم‌گیری، تکنیک‌های آماری است. احتمال، استنباط، فرضیه و … در تصمیم‌گیری‌های آماری کاربرد دارند. تصمیمات گرفته‌شده توسط این تکنیک درصد درستی بالایی دارند.
- سایر تکنیک‌های تصمیم‌گیری:
- برنامه‌ریزی خطی
- پژوهش‌های عملیاتی
- تکنیک‌های بررسی و ارزیابی برنامه (PERT)
- تئوری خط صف یا تئوری خط انتظار
- نظریه بازی
- تکنیک یا روش طرح بحرانی CPM
- درخت تصمیم‌گیری
- دوره ویدئویی آموزش اصول مدیریت: اینجا را کلیک کنید (+).
- دوره ویدئویی آموزش مدیریت رفتار سازمانی Organizational behavior: اینجا را کلیک کنید (+).
- دوره ویدئویی آموزش مدیریت فرایند کسب و کار BPM: اینجا را کلیک کنید (+).
جمع‌بندی و سخن پایانی
تصمیم‌گیری همواره در تمامی بخش‌های زندگی و کار جریان دارد. امری همیشگی که درستی یا نادرستی‌اش را نتایج آن مشخص می‌کند. برای یک تصمیم‌گیری درست، لازم است اطلاعات از منابع درست، جمع‌آوری و ارزیابی شوند. در این مقاله از مجله کاپریلا تلاش خود را کردیم تا شما را با تمامی جنبه‌های یک تصمیم‌گیری آشنا کنیم. امید است این مقاله مورد توجه و استفاده شما قرار گیرد. شما می‌توانید نظرات و پیشنهاد‌های خود را در مورد این مقاله با مجله کاپریلا در میان بگذارید.
