هنگامی که شما فیلم و یا موزیک ویدیو مورد علاقه خود را در یک سایت دانلود فیلم و موزیک مشاهده می‌کنید و یا این که با همکارتان از طریق سیستم پیام‌رسانی شرکت، چت می‌کنید، آیا در این زمان به این فکر کرده‌اید چه شخص یا اشخاصی به شما در ایجاد این تجربه‌های آنلاین و دیجیتال کمک می‌کنند؟ در پاسخ به این سوال باید بگوییم که افراد مختلفی در ایجاد این چنین تجربه‌های دیجیتالی موثر هستند، اما مهمترین شخص و یا عنصر در این ارتباط، مدیر محصول است. ما در این مقاله از وبلاگ کاپریلا به ارائه اطلاعاتی در مورد مدیر محصول و مدیریت محصول خواهیم پرداخت، تا ببینید که مدیر محصول چه نقش و وظایفی دارد و همچنین مدیریت محصول به چه معناست و در چه مواردی تعریف و خلاصه میگردد.
مدیریت محصول چیست؟
مدیریت محصول، نوعی استراتژی عملگرا است که نقش بسیار پررنگی در توسعه محصول دارد و آن را در شرکت‌هایی که محصولات آنها آنلاین و دیجیتالی است، می‌توانید مشاهده کنید (منظور از محصول، یک کالا نیست. بلکه هر نوع کالا یا خدماتی که توسط یک شرکت به مردم عرضه می‌شود، محصول نامیده می‌شود که می‌تواند یک کالا، یک سایت، یک نرم‌افزار، یک خدمت و … باشد).
در دنیای امروز، مدیریت محصول تاثیر مهمی در توسعه محصول دارد و بر روی چرخه عمر محصول و اجرای موفقیت‌آمیز آن تمرکز می‌کند. در این ارتباط، یک نقش سازمانی به نام مدیر محصول باید مسئولیت‌های مختلف مدیریت محصول را انجام دهد و اصول اصلی آن را به کار ببرد که این اصول شامل موارد زیر است:
- برای توسعه محصول، ایده‌های جدید و استراتژی را ارائه دهد، ایده‌هایی که بر اساس نیاز مشتریان و متمایز از محصولات رقبا باشد.
- برای زنده نگه داشتن محصول با تیمهای مهندسی، طراحی، بازاریابی، فروش و … همکاری داشته باشد.
- اطمینان حاصل پیدا نماید که محصول می‌تواند نیازهای مشتریان را برآورده کند و رضایت آنها را جلب نماید.
در تعریف و شرح وظایف مدیر محصول باید گفت که مدیر محصول، مانند یک سرآشپز اجرایی است، اما صاحب رستوران نیست. همچنین مدیر محصول را می‌توان شبیه مدیر عاملی دانست که در یک شرکت کار می‌کند، اما صاحب آن شرکت و کسب و کار نیست. مدیران محصول مسئولیت موفقیت محصولات را بر عهده دارند که باید خروجی هر سازمان را شکل دهند و رضایت مشتریان را جذب نمایند و در نهایت به سازمان کمک کنند که به اهداف مورد نظر خود برسد. در ادامه به شرح کامل‌تری از وظایف مدیر محصول می‌پردازیم.
مدیر محصول چه کسی است؟
مدیر محصول باید تمام اعضای تیم را برای رسیدن به اهداف تجاری سازمان هماهنگ و هدایت کند. مسئولیت محصول خروجی و ارائه شده به مشتریان بر عهده مدیر محصول است. فردی که در این جایگاه شغلی قرار می‌گیرد، وظیفه و مسئولیت سنگینی دارد و باید بتواند رضایت مشتریان را جلب کرده و دیگر اعضای تیم را برای این منظور مدیریت نماید. برای مدیر محصول، مسئولیت‌های از پیش تعیین شده و کاملاً دقیقی تعریف نمی‌شود و آنها باید فعالیت‌های گسترده‌ای را برای دستیابی به اهداف تجاری سازمان و جلب رضایت مشتریان انجام دهند. مدیر محصول روی توسعه محصول و درگیر کردن مشتریان با محصول تمرکز می‌کند و استراتژی‌های لازم برای توسعه محصول را تنظیم می‌کند و بر روی اجرای آن نظارت می‌کند.
ممکن است که تصور کنید که فعالیت‌های مدیر محصول در قالب کارهای صرفاً مدیریتی و نظارتی خلاصه می‌شود، اما باید بدانید که این تصور اشتباهی است، اما مدیر محصول:
- اقداماتی را در رابطه با ساخت و توسعه محصول انجام می‌دهد و ایده‌ها و استراتژی‌های مربوطه را تنظیم می‌کند.
- تحقیقات بازار را انجام می‌دهد و ویژگی‌های محصول را به طور دائم بررسی می‌کند.
- ترندهای روز را رصد کرده و در مورد نیازها و خواسته‌‌های مشتریان تحقیق می‌کند.
- به طور مداوم روی محصول کار می‌کند و اقدامات لازم برای بهینه کردن محصول را انجام می‌دهد.
چرا می‌گوییم که مدیر محصول وظیفه سنگینی دارد؟ زیرا در نهایت این مدیر محصول است که باید تصمیم بگیرد محصول نهایی ارائه شده دارای چه ویژگی‌هایی باشد، با چه استراتژی‌هایی توسعه پیدا کند و به شکلی رونمایی و ارائه گردد. اگر محصول برای کاربر مفید نباشد، در زمان مناسبی ارائه نگردد، نتواند توجه مشتریان جلب کند و هر نوع مشکل دیگری در ارتباط با تولید و ارائه آن به وجود آید، مسئولیتش بر عهده مدیر محصول است.
شرح دقیق وظایف در مدیریت محصول
مسئولیت‌های که مدیر محصول دارد و به صورت روزانه باید آنها را انجام دهد، ممکن است در هر سازمانی متفاوت باشد. با این وجود، برای مدیر محصول یک سری وظایفی تعریف شده که این وظایف به صورت کلی در همه سازمان‌ها یکسان است و بر روی چرخه عمر محصول بسیار تاثیرگذار است، که این وظایف به شرح زیر می‌باشد:
پژوهش در مدیریت محصول
تمرکز اصلی مدیر محصول بر روی کاربران و مخاطبان محصول است، بنابراین مدیر محصول بیشتر زمان خود را برای تحقیق در مورد مخاطبان و تجزیه و تحلیل رفتار آنها صرف می‌کند. این تحقیقات با توجه به اندازه سازمان می‌تواند به تنهایی و یا با مشارکت تیمهای تحقیقاتی اختصاصی انجام شود. مدیر محصول باید تناسب محصولات با بازار و نیازهای مشتریان را تجزیه و تحلیل کند. همچنین بازخورد و نظرات مشتریان در مورد محصول را جمع‌آوری نماید، زیرا که داشتن این اطلاعات برای موفقیت تولید و توسعه یک محصول جدید بسیار موثر است.
تعیین نقشه راه به منظور موفقیت محصول
مدیران محصول پس از این که پژوهش‌ها و تحقیقات لازم در مورد نیازهای مشتریان و بازار را انجام دادند، نقشه راه برای تولید یک محصول را تعیین می‌کنند. این نقشه جریان کار (Workflow) و همچنین زمان و نحوه انتشار یک محصول را نشان می‌دهد. هر محصول بر اساس میزان منابعی که وجود دارد، در یک بازه زمانی مشخص اجرا میگردد. مدیران محصول با تیمهای مهندسی همکاری می‌کنند و باید اطمینان حاصل نمایند که تیمهای مهندسی، کارهای عقب افتاده را به خوبی مدیریت می‌کند و موارد مهم را در اولویت قرار می‌دهد.
تست و راه‌اندازی
یک مدیر محصول برای محصول و یا فرایند جدید، آزمایش‌های مختلفی را اجرا می‌کند و آنها را تست می‌کند تا بتواند بهترین نتیجه‌گیری را به دست آورد. در خیلی از موارد، یک ایده و یا محصول جدید برای اجرا، به چند مرحله کوچک‌تری تقسیم‌بندی می‌شود. مدیر محصول موفقیت هر مرحله را اندازه‌گیری می‌کند و برای رفع و حل مشکلات در هر مرحله آزمایش، با تیم مهندسی همکاری می‌نماید.
تجزیه و تحلیل و ارائه نتایج در مدیریت محصول
وقتی که یک محصول یا یک فرایند و ویژگی جدید در دنیای واقعی به مشتریان ارائه می‌شود، مدیر محصول باید موفقیت و یا عدم موفقیت محصول و همچنین هر گونه کم و کاستی را به مدیر سازمان گزارش دهد. همچنین باید با استفاده از ابزارهای مختلف، گزارش‌ها را تجزیه و تحلیل کند. با این گزارش‌ها و تجزیه و تحلیل، اطمینان حاصل پیدا می‌کند که محصول جدید تا چه اندازه انتظارات را برآورده کرده است.
چرا مدیریت محصول، فرایندی مهم و ضروری است؟
با تعاریفی و مطالبی که در مورد وظایف شغلی مدیر محصول در پاراگراف‌های قبل ذکر کردیم، تا حدی اهمیت و ضرورت مدیریت محصول مشخص شد. مدیریت محصول در طراحی و توسعه موفقیت‌آمیز یک محصول جدید نقش مهم و حیاتی دارد. در طی این فرایند که اجرای آن بر عهده مدیر محصول است، هماهنگی بین تیمهای مهندسی و برنامه‌نویسی، بهبود تجربه کاربری، رهبران سازمان ایجاد میگردد که این هماهنگی به منظور توسعه یک محصول و رسیدن به اهداف تجاری سازمان انجام می‌شود.
نکته مهم دیگر در مورد مدیریت محصول، این است که میزان موفقیت هر محصول را مدیران محصول تعیین می‌کنند. مدیر محصول باید مناسب‌ترین استراتژی‌های محصول را تدوین کند. مدیر محصول باید نشان دهد که استراتژی‌های او چگونه بر مشتریان و جلب رضایت آنها و همچنین اهداف سازمان تاثیر می‌گذارد. در صورت نبود مدیر محصول، تیمهای مختلف سازمان نمی‌توانند به طور موثر و برنامه‌ریزی شده در جهت علایق مشتریان و هدف تجاری سازمان حرکت نمایند.
مهارت‌های کلیدی مدیر محصول چیست؟
مدیریت محصول یک فرایند پیچیده و چالشی است که یک راه مشخص برای اعمال آن وجود ندارد، زیرا که هر محصولی ویژگی‌های منحصر به فرد خود و اهداف و مشتریان ویژه‌ای را دارد، که با توجه به این چالش‌ها، باید رویکرد مدیریتی متفاوتی برای هر کدام از آنها در نظر گرفته شود. از نظر مارتین اریکسون، مدیریت محصول، نقطه تلاقی بین سه مهارت فناوری، تجربه کاربری و کسب و کار می‌باشد. یعنی مدیر محصول باید در مورد این سه مهارت، دانش کافی را داشته باشد. علاوه بر موارد ذکر شده، مدیر محصول باید توانایی بازاریابی، همدلی و داستان سرایی را نیز داشته باشد:
بازاریابی
بازاریابی از مهارت‌های اساسی هر مدیر محصولی است که به آنها کمک زیادی می‌کند. تیمهای مدیریت محصول که اغلب شامل مدیر بازاریابی و مدیر محصول هستند، پیام‌رسانی در مورد محصولات را به زبان مشتریان منتقل می‌کنند و در واقع این پیام‌رسانی را به شکلی انجام می‌دهند که با مشتریان بهترین ارتباط را برقرار نمایند. همچنین آگاه بودن از اهداف و چشم‌اندازهای بازاریابی و توانایی رقابت، در بلندمدت سود را ایجاد خواهد کرد. مدیر محصول باید از بازاریابی، حداقل‌هایی لازم را بداند و بتواند مفاهیم اولیه آن را درک کند؛ زیرا که درک مفاهیم بازاریابی به مدیر محصول کمک می‌کند تا محصولات مورد علاقه مشتریانی را که با آنها میتوانند ارتباط برقرار نماید توسعه دهد.
همدلی
همدلی از توانایی‌هایی که هر مدیر محصولی باید داشته باشد، زیرا که مدیریت محصول با یکدلی و هماهنگی به سرانجام می‌رسد. هماهنگی با مهندسان و توسعه‌دهندگان، همدلی با مشتری‌ها و مشکلات و انتقادات آنان و همچنین هم‌راستایی با مدیران عالی و ارشد سازمان که این موارد میتوانند برنامه‌ها و هدف‌های سخت و به ظاهر غیر ممکن را امکان‌پذیر کنند.
داستان‌سرایی
یک مدیر محصول باید الهام‌بخش باشد و به صورت تاکتیکی عمل کند که برای این منظور، قصه‌گویی و داستان سرایی بهترین ابزار خواهد بود. مدیران محصول معمولاً از طریق مصاحبه‌های مختلف با مشتریان و همچنین تحقیقات بازار در مورد مشتریان اطلاعات زیادی را کسب می‌کنند، سپس با توانایی قصه‌گویی و داستان سرایی که دارند، این اطلاعات را با دیگر اعضای تیم به اشتراک می‌گذارند.
کافیست در وبسایت‌های استخدامی مثل جابینجا، نمونه آگهی‌های استخدام مدیر محصول (اینجا) را مشاهده کنید تا با شرح دقیق‌تر وظایف آنها آشنا شوید. به عنوان مثال، در آگهی استخدام مدیر محصول در شرکت کارآفرینی سرمایه‌پرداز نارون، توانمندی‌های زیر مطرح شده است:
- گردآوری اطلاعات بازار، پایش و تحلیل رقبا.
- اولویت بندی نیازهای مشتریان از طریق طراحی، اجرا و تحلیل پروژه‌های تحقیقات بازار و مشتریان.
- تعیین نیازمندی‌های محصول و اولویت‌بندی آنها براساس متدهای موجود.
- تعیین چشم‌انداز و نقشه راه محصول در توافق با ذی‌نفعان.
- هماهنگی و راهبری تیم طراحی و توسعه، در توسعه محصول.
- تست نسخه‌های محصول، اخذ و تحلیل بازخورد مشتریان.
- بازبینی نقشه راه توسعه محصول بر اساس فیدبک مشتریان و تصمیم‌گیری داده‌محور.
مدیریت محصول چه نقش‌هایی دارد؟
در مدیریت محصول، ممکن است یک محصول و یا گروهی از محصولات در نظر گرفته شود که مدیریت آن توسط یک شخص به نام مدیر محصول انجام می‌گیرد. این شخص باید توانایی‌های لازم و تسلط کامل در حداقل یکی از زمینه‌‌های مدیریت محصول را داشته باشد. این دو زمینه در مدیریت محصول، شامل بازاریابی محصول و توسعه محصول است. در اغلب موارد هر مدیر محصول در یکی از این موارد قوی است. یک رهبر محصول که از توانایی بازاریابی تجاری برخوردار است، می‌تواند با اشتیاق تجربه کاربری را بهبود دهد و به شکل روان صحبت کند. یک رهبر محصول با دارا بودن ویژگی توسعه فنی می‌تواند محصول و ویژگی‌های آن را به خوبی درک کند و یا محصول جدیدی را توسعه دهد.
با توجه به این که پیدا کردن مدیران محصولی که در دو زمینه فوق، مسلط باشند بسیار دشوار است، در بیشتر موارد مدیریت محصول توسط گروه کوچکی از متخصصان، اجرا می‌شود. از این رو در مدیریت محصول، نقش‌های شغلی مختلفی وجود دارد که با همکاری یکدیگر استراتژی محصول را هدایت می‌کنند. این نقش‌های شغلی به شرح زیر است:
- مدیر ارشد محصول Chief Product Officer (CPO)
مدیر ارشد محصول کار هماهنگی و کنترل عملکرد محصول را در بالاترین سطح یعنی سطح سازمانی انجام می‌دهد. این مدیر باید اطمینان حاصل پیدا کند که هر محصولی توسط مدیران محصول میانی و تیمهای آن به خوبی مدیریت می‌شود.
- مالک محصول (Product Owner)
مالک محصول همراه با مدیریت تیم مهندسان و سایر افراد ذی‌نفع می‌تواند در نقش پر رنگی را در توسعه محصول ایفا کند.
- مدیر بازاریابی (رشد) محصول Product Marketing Manager (PMM)
مدیر بازاریابی محصول، توانایی هر کدام از تیمهای محصول را برای جذب مشتریان بهبود می‌دهد که این کار را از طریق کمپین‌های بازاریابی متناسب با محصول و نیازهای مشتریان انجام می‌دهد.
- محقق تجربه کاربری User Experience (UX) Researcher
بهبود تجربه کاربری یکی از وظایف اصلی مدیر محصول است، اما محقق اختصاصی تجربه کاربری، می‌تواند در مورد کاربران به طور دقیق مطالعه کند و با توجه به این مطالعه، توصیه و راهکارهایی را ارائه دهد، که این گزینه عالی برای هر تیم مدیریت محصول است.
جمع‌بندی
آیا می‌دانید هر سال تعداد زیادی محصول جدید رونمایی و ارائه میگردد، اما بیشتر از ۸۰ درصد آنها با شکست روبرو می‌شوند. همین یک جمله، خود اهمیت مدیر محصول در هر سازمان را مشخص می‌کند. یک مدیر محصول حرفه‌ای می‌تواند از این شکست‌ها جلوگیری کند، زیرا مدیر محصول با نیازسنجی و تحقیقات بازار و دیگر وظایفش که در این مقاله به طور کامل شرح دادیم، احتمال شکست در ارائه یک محصول جدید را به میزان زیادی کاهش می‌دهد.
مدیریت محصول هم مانند هر تخصص دیگر به آموزش و مهارت نیاز دارد. به همین دلیل باید پیش از شروع این کار، ضمن آشنایی با مفاهیم، روش‌ها و ابزارهای مدیریت محصول، با نحوه عملکرد مدیر محصول هم آشنا شوید. برای یادگیری این موضوع، مشاهده دوره آموزش ویدئویی مدیر محصول در وبسایت فرادرس را پیشنهاد می‌کنیم.
دوره آموزشی مدیریت محصول با سرفصلی جامع و کاربردی و به صورت مختصر و مفید، شما را با این تخصص نوپا و مهم آشنا می‌کند:
- درس یکم: آشنایی با محصول
- تعریف محصول
- چرخه عمر محصول
- محدوده محصول
- طبیعت محصول
- بوم محصول
- انواع محصول
- بررسی نمونه موردی
- درس دوم: مدیریت محصول
- اهمیت
- مدیر محصول
- تفاوت مدیر محصول و صاحب محصول
- وظایف مدیر محصول
- نظارت بر محصول
- OKR و تعریف آن در مدیریت محصول
- نقشه راه محصول
- درس سوم: تیم محصول
- ساخت
- ساختار
- فرایندها
- درس چهارم: مهارت‌های لازم برای مدیر محصول
- مهارت‌های نرم لازم
- مهارت‌های فنی لازم
- چطور مدیر محصول بهتری باشیم
- درس پنجم: سوالات متداول در مورد دانش مدیریت محصول
- سوالات متداول
- معرفی منابع تکمیلی
برای دانلود دوره آموزشی مدیریت محصول، اینجا را کلیک کنید (+).
اگر این مطلب برای شما مفید بوده است، آموزش‌ها و مطالب زیر نیز به شما پیشنهاد می‌شوند:
- بازاریابی محصول چیست؟
- مجموعه آموزش کسب و کار و استارت آپ
- آموزش راه اندازی کسب و کار نوپا (استارت آپ)
- آموزش مدیریت فرایند کسب و کار (BPM)
- آموزش بوم مدل کسب و کار
- آموزش استراتژی کسب و کار
- مجموعه آموزش مدیریت
